Zaproś swoich uczniów do teatralnej gry dotyczącej sprawowania władzy. Stawką jest dokonanie w Polsce reform na drodze pokojowych negocjacji. Gra – poprzez doświadczenie, czym jest demokracja w praktyce – będzie punktem wyjścia do eksploracji tematu polityki, osiągania zamierzonych celów poprzez konsensus.
Ustawienie miejsc do siedzenia w kręgu, bez stolików. W wypadku siedzenia na podłodze potrzebne będą dodatkowo dwa krzesła/poduszki lub jedna ławka.
Plansza gry – symboliczna mapa Polski (najlepiej w formacie B1 lub większym – może to być arkusz szarego papieru, na którym umownie narysujesz Wisłę, morze, góry, miasta etc.). Białe i czarne żetony gry (np. guziki), po ok. 30 z każdego koloru. Pudełko na żetony i małe, kartonowe pudełeczka lub inne pojemniki na żetony – do rozmieszczenia na planszy. Kartki (np. A5) – rozmiarem dostosowane do planszy. Tablica.
Czas trwania zajęć to minimalnie 90 minut. Czas zajęć w dużej mierze zależy od dynamiki dyskusji i zaangażowania uczniów. Doświadczenie z grupami szkolnymi pokazuje, że zajęcia trwały średnio 105 minut, czyli dwie lekcje i przerwę między nimi, z której rezygnowaliśmy zawsze za zgodą uczniów.
Lekcję można realizować zarówno jako zajęcia języka polskiego jak i wiedzy o społeczeństwie.
Poproś uczniów, żeby usiedli w półokręgu, naprzeciwko krzeseła/ławki. Wyjaśnij grupie, że to jest symboliczna ławeczka, na której może siedzieć tylko jedna osoba (na początku Ty). Zadanie polega na tym, by podejść (pojedynczo, czyli 1:1) i powiedzieć coś lub wykonać czynność, akcję, która spowoduje, że osoba siedząca na ławce wstanie. Jeśli się uda następuje zmiana – uczeń, który właśnie wykonał akcję, siada na ławce. Jeśli osoba siedząca nie będzie chciała wstać z ławki, to próbuje do niej podejść następna osoba i ją do tego przekonać. Ćwiczenie służy wprowadzeniu tematu form współżycia społecznego za pomocą improwizacji.
Poproś uczniów aby podali metody, których użyli uczestnicy w ćwiczeniu poprzednim, aby osiągnąć cel i przejąć kontrolę nad ławką. Zapisz je na tablicy. Możesz zadać pytania pomocnicze:
- Czy traktowaliśmy osobę siedzącą na ławce jako partnera czy jako wroga?
- Jak często próbowaliśmy nakłonić drugą osobę do wspólnego działania (np. pójścia razem do kina), a kiedy używaliśmy podstępu (np. zastraszanie, przekupstwo) czy innych form perswazji?
- Jakie pojawiły się argumenty?
- Czy pojawiła się przemoc?
- Czy były osoby, które uparcie siedziały na ławce i nie chciały jej opuścić i dlaczego?
- Jakie pojawiły się emocje?
Dyskusja ma uświadomić uczestnikom, jakich metod najczęściej używają ludzie, by osiągnąć cel, jakie mają nastawienie do drugiego człowieka i z czego może to wynikać.
Gra podzielona jest na kilka etapów:
1. Jako mistrz gry powiedz do uczestników następującą formułę: „Państwo, w którym żyjecie wymaga zmian. Wybierzcie najważniejsze problemy, dziedziny czy zagadnienia, które wymagają reform w naszym kraju.” Uczestnicy podają hasła (np. niekompetentna władza, uchodźcy, system opieki zdrowotnej, dziura budżetowa, korupcja, polityka rodzinna etc.) Mistrz gry zapisuje jedno hasło na jednej kartce (dużymi literami, by napis był czytelny z daleka), nie więcej niż 15 haseł. (ok. 5 min.)
2. Rozłóż na środku planszę Polski – tak, by zgromadzeni dookoła uczestnicy mogli ją dobrze widzieć. Zdecydujcie wspólnie, gdzie na planszy umieścić kartkę z danym hasłem (np. „korupcja” w centrum czy na obrzeżach, a „dziura budżetowa” w morzu lub w górach etc.). Przy każdej kartce połóżcie małe pudełeczko czy pojemniczek. (ok. 5 min.)
3. Rozdaj każdemu uczestnikowi żetony - w wypadku dużych grup każdy powinien dostać jeden biały i jeden czarny. W wypadku małych grup ilość żetonów może być zwiększona, ale proporcje między kolorami muszą zostać zachowane. Każdy powinien mieć taką samą ilość żetonów. (ok. 3 min.)
4. Głosowanie
Jako mistrz gry mówisz następujące słowa: „Aby dokonać potrzebnych zmian należy wygospodarować pieniądze z budżetu państwa i wybrać problemy do rozwiązania w pierwszej kolejności. Środków nie starczy na wszystkie reformy, dlatego uczestnicy muszą dokonać wyboru. Żeton czarny należy wrzucić do pudełeczka przy haśle problemu, który wymaga jak najszybszej zmiany z punktu widzenia państwa jako instytucji. Żeton biały należy wrzucić kierując się osobistym punktem widzenia, czyli wybrać zagadnienie, które chcemy, żeby zostało szybko zreformowane lub w naszej opinii jest najważniejsze”. Warto zaznaczyć, że wybór czy rozdysponowanie żetonów należy do uczestników i mogą wrzucić dwa kolory żetonów do jednego pojemnika.
5. Wspólna analiza wyników głosowania
Moderuj dyskusję uczniów:
- Jakie zagadnienie dostało najwięcej żetonów czarnych, a które białych?
- Czy trudno było dokonać wyboru?
- Czy rozdzieliliśmy żetony czy wrzucaliśmy razem i dlaczego?
- Czy taki podział głosów może nam coś powiedzieć o społeczeństwie polskim? A o nas samych? (ok. 5 min.)
6. Podział na partie polityczne
Razem z uczniami przelicz głosy. Wyłońcie cztery hasła, które dostały najwięcej głosów: jedno, które zebrało najwięcej czarnych żetonów, jedno, które zebrało najwięcej żetonów białych i dwa, które kolejno zebrały najwięcej żetonów (pod względem ogólnej ilości). Przenieś cztery hasła wraz z żetonami na przód planszy i ustaw w rzędzie. Uczestnicy mają się podzielić na cztery podzespoły, w ramach których będą pracować nad programem reform do danego zagadnienia. Każdy uczestnik wybiera, którym problemem chce się zająć i staje przy odpowiedniej kartce.
Zastrzeżenie - muszą powstać cztery grupy, więc w wypadku, gdy jakieś hasło zostaje bez zespołu (przynajmniej pary), to ktoś musi się przenieść. To też jest ciekawe i warto zwrócić na to uwagę uczestnikom – w głosowaniu często wskazane są problemy, którymi potem nikt nie chce się zająć. (ok. 3 minuty)
Wariant: Podziel uczniów losowo na cztery grupy – partie polityczne. Każda z nich powinna opracować swój program reform, wybrać problemy, które są dla niej priorytetowe.
7. Praca w grupach
Zespoły notują na kartkach propozycje zmian, czyli swój program wyborczy (10 do 15 min.).
8. Debata
Każda grupa ma 1,5 min. na zaprezentowanie najważniejszych punktów swojego programu. Po upływie czasu głos mogą zabrać pozostali uczestnicy i zadać pytanie (np. skąd weźmiecie na to pieniądze, czyli komu chcecie zabrać). Czas zadawania pytań i odpowiedzi to maksymalnie 3 minuty na każdą grupę i jej zagadnienie. Warto pilnować czasu ze stoperem (czas debaty to teoretycznie 20 minut, ale ta część najczęściej zajmuje w praktyce więcej z uwagi na burzliwą dyskusję).
9. Podsumowanie gry
Moderuj dyskusję uczestników gry:
- Czy łatwo było zaproponować zmiany i przekonać do nich pozostałych?
- Czy udało się wypracować konsensus, czyli zgodę wszystkich grup w jakiejś kwestii czy też skupialiśmy się na tym, co nas dzieli?
- Jakie pojawiły się emocje?
- Jaka była kultura naszej dyskusji?
- Jak czuliśmy się w roli osób sprawujących władzę?
- Co z perspektywy tego doświadczenia myślicie o kulturze dyskusji politycznych w Polsce?
Poproś wszystkich uczestników, aby podzielili się swoimi opiniami i wrażeniami z dzisiejszych zajęć. Niech każdy uczeń powie, co mu się w zajęciach podobało lub nie podobało, co go zaskoczyło, czego się dowiedział lub z czego zdał sobie sprawę.
spektakl: Faraon, reż. Adam Nalepa, Teatr Wybrzeże 
Bolesław Prus, Faraon, Warszawa 1962
