Autorzy komedii. Gra teatralna na podstawie dramatu Franciszka Bohomolca

Pomysły na rozwinięcie/modyfikację scenariusza:

 

Żywe obrazy

Do gry możecie dodać opcję żywego obrazu. Prawdomówski może poprosić każdą z grup jeden raz o ustawianie się w żywy obraz, który będzie wizualizacją przykładowej sceny z ich dramatu.

Zbieranie pomysłów

Zaproponuj uczniom, aby w podgrupach przeszli się po szkole lub ulicy i zapytali napotkane osoby, o czym chciałyby obejrzeć spektakl, jakich tematów im brakuje, na co chcieliby pójść do teatru. Zebrane pomysły przedyskutujcie w całej grupie – o czym świadczą, jakie potrzeby i tematy społeczne się z tego wyłaniają, jaką rolę przypisuje się teatrowi.

 

1. Rozgrzewka 10 min.

Przypomnij uczestnikom, że w XVIII-wiecznych dramatach postaci często miały jednoznaczne imiona, które określały ich charakter i rolę społeczną np. Staruszkiewicz, Marnotrawski, Bywalska, Gadulski, Szarmancki itp. Poproś, aby każdy uczeń nadał sobie imię, które będzie go określać, które wyeksponuje pewną cechę jego charakteru i zastanowił się jaki gest odzwierciedla wybrane przez niego imię. Ustawcie się w kole. Pierwsza osoba podchodzi do wybranego/wybranej przez siebie kolegi/koleżanki i przedstawia się, prezentując swoje przybrane imię i gest. Ta odwdzięcza się swoim imieniem i gestem, a następnie ustępuje miejsca osobie, która do niej podeszła. Ćwiczenie kontynuujemy, aż wszystkie osoby w kole przedstawią się i zmienią miejsce.To działanie pozwoli nam wejść w konwekcję typową dla epoki, pokaże ograniczenia i potencjał klasycznych form dramatycznych.

 

2. Kontekst 15 min.

Krótki wstęp na temat samego tekstu pozwoli wprowadzić uczestników w kontekst historyczno-literacki utworu. Sztuka Franciszka Bohomolca, napisana około 1779 roku, czyli już pod koniec aktywności twórczej dramatopisarza, prawdopodobnie nie doczekała się wystawienia na scenie. Informacje o drodze artystycznej Bohomolca (od utworów konwiktowych po tych na scenę narodową/publiczną) znajdziesz tutaj: http://www.teatrpubliczny.pl/Oswiecenie/id:233

 

Tekst jest późniejszym dziełem dramatopisarza, utworem dokumentującym przemianę teatralnych gustów, obrazującym ewolucję komedii jako typowo oświeceniowego gatunku. Z jednej strony autor – przedstawiający się jako formalny konserwatysta - zwraca uwagę na negatywne zmiany zachodzące w samym gatunku komedii, z drugiej - tworzy oryginalną pod względem formalnym „udramatyzowaną krytykę teatralną” (za: Komedie : komedie konwiktowe / Franciszek Bohomolec ; oprac. i wstępem poprzedził Jan Kott (wstęp), Wydaw. Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa, 1959). Dodatkowo Bohomolec – szukając pomysłu na komedie z przesłaniem - z zacięciem publicysty przedstawia jednowymiarowe typy ludzkie i oddaje głos osobom mogącym reprezentować poszczególne zjawiska społeczne. Opisany w dramacie proces twórczy, a także dialogowość utworu  i jego metateatralny charakter dają pretekst do twórczej, teatralnej gry - działania opartego na współtworzeniu, zwracającego uwagę nie tylko na efekt pracy twórczej, ale też sposób i motywację dochodzenia do celu. Wymiar społeczny tekstu inspiruje do dyskusji na tematy z obszaru współczesnego życia publicznego.

 

3. Gra teatralna - odtworzenie fabuły 40 min.

Zamiast opowiadać przebieg całego utworu i rekonstruować wypowiedzi poszczególnych postaci nakreśl jego oś dramaturgiczną. Do tytułowego Autora Komedii – Prawdomówskiego, przychodzą kolejni natręci, którzy podsuwają mu pomysły na temat i strukturę komedii.

Wybierz kilka fragmentów tekstu – wypowiedzi poszczególnych postaci. Nie musisz brać na warsztat wszystkich pojawiających się w tekście osób, zdecyduj się na te, które wydają Ci się najbardziej interesujące. Proponowane postaci i ich tematy:

 

• Spokojnicki – problem żony modnej
• Pisarek – o miłości
• Staruszkiewicz – o teraźniejszych filozofach
• Mędrzecki – komedia pt. „Polak mądry po szkodzie”
• Fartycka – o mężu parafianinie
• Karcikiewicz – o pracy hazardzisty
• Fanfaroński – o wyższości komedii francuskiej nad polską
• Firyckiewiczowa – o pijakach i braniu na  kredyt
• Świszczypalski – comedie larmoyante (komedie płaczliwa) 

 

Podziel uczestników na grupy, każdej grupie przyporządkuj jedną z postaci. Poproś, aby  uczniowie zapoznali się z fragmentami wypowiedzi poszczególnych postaci z dramatu i zorientowali się, jakie tematy na komedie proponują głównemu bohaterowi. Sam wciel się w rolę Prawdomówskiego (zapoznaj się z poszczególnymi ripostami tej postaci). Usiądźcie w kręgu. Kolejne grupy poproś, aby spróbowały przekonać Cię do swojego tematu - zaprezentować go Tobie i reszcie grup. Na pomysły poszczególnych grup spróbuj odpowiadać w takim duchu, jak w dramacie uczynił to Prawdomówski – używaj jego argumentów (wszyscy rekonstruujecie tekst utworu, ale robicie to własnymi słowami).

Celem tej części zajęć jest aktywna rekonstrukcja treści utworu F. Bohomolca. Uczniowie, nie znając zakończenia i starając się przekonać Prawdomówskiego do swoich tematów, powinni w sposób bardziej zaangażowany podejść do treści utworu, zrozumieć i poczuć jego formę. Ostatecznie zgodnie z fabułą żaden z tematów nie zostanie wybrany.

Zapytaj uczniów, co sądzą o utworze, czy mają jakieś refleksje na temat struktury albo fabuły tekstu.

 

4. Gra teatralna - własny pomysł na dramat/spektakl 90 min.

Podziel uczestników na grupy (jednego ochotnika pozostaw jako „wolny elektron” – będzie spełniał specjalną funkcję). Możecie zostać w grupach z poprzedniego zadania lub zrobić zmianę. Poproś uczestników żeby w podgrupach opracowali pomysł na spektakl. Gdyby mogli zasugerować współczesnemu „autorowi komedii” (rozumianego tutaj zarówno jako dramatopisarz, jak i reżyser), o czym ma zrobić spektakl, to co by to było?  Na razie szukamy tylko punktu wyjścia, generalnego zarysu fabuły, ważne jednak, aby był to temat, który z jakiegoś powodu powinni obejrzeć właśnie Polacy (lub jakaś ich konkretna grupa). Zasugeruj uczniom, aby temat, który wybierają, był im znany i bliski. Będą musieli o nim opowiadać i muszą znać jego specyfikę.

Ćwiczenie jest sposobem na wydobycie z uczniów pomysłów na spektakl teatralny– czerpanie z ich własnych doświadczeń, pokazaniem teatru jako sposobu na komentowanie i zmienianie rzeczywistości. Dodatkowo ćwiczenie zmusza do pracy grupowej i  wykształca umiejętność zaangażowanej dyskusji – uczy przekonywać do swoich racji, dobierać argumenty, improwizować.

 

Jedną osobę, która pełni rolę tzw. „wolnego elektrona”, poproś aby wcieliła się w postać Prawdomówskiego – będzie spełniała rolę Mafii, decydowała o eliminacji kolejnych uczestników. Prawdomówski jest tutaj osobą jawną. Opcjonalnie możesz dodać jeszcze jedną osobę, która będzie spełniała rolę doradcy Prawdomówskiego i której będzie on mógł zadać np. 3 pytania podczas całej rozgrywki (lub poprosić o radę).

 

Ty spełniasz rolę Mistrza gry – moderujesz dyskusję i dbasz o porządek gry. Kolejnych uczestników poproś, aby zaprezentowali swoje pomysły na spektakl. Prawdomówski może zadawać pytania i pogłębiać swoją wiedzę o kolejnych pomysłach. Po jednej turze prezentacji „zapada noc”, bo autor musi „przespać się” z tymi tematami. 

Uczestnicy mają zamknąć oczy. W tym czasie Prawdomówski na migi pokazuje Tobie, który temat wyklucza. Na twój sygnał „wstaje dzień”. Ty jako Mistrz gry ujawniasz, który temat został wykluczony i nie przetrwał nocnych rozważań autora. Kolejne tury to dalsze pogłębianie kolejnych pomysłów i rozwijanie fabuł. Wszystko odbywa się na zasadzie otwartej dyskusji pomiędzy Prawdomówskim a poszczególnymi grupami. Po każdej turze prezentacji „zapada noc”. Rozgrywka trwa do momentu, w którym pozostanie jeden – wygrany-  pomysł na spektakl.

 

5. Dyskusja 30 min.

Porównajcie pierwszą i drugą wersję gry. Zastanówcie się i przeanalizujcie, czym waszym zdaniem kierował się Prawdomówski w obu tych turach. Na czym polega specyfika utworu F. Bohomolca – zwróć uwagę na sam proces twórczy i wymiar społeczny tekstu. Zapytaj, jaką funkcję miał spełniać teatr według utworu (np. pouczać, bawić, oburzać itp.), a jakie funkcje teatru wyłaniały się z pomysłów uczniów. Jaka jest lub jaka powinna być współcześnie ich zdaniem rola teatru? Czy łatwo było im wymyślić temat na sztukę teatralną?