Od struktury do treści

Scenariusz można realizować na różnych etapach edukacyjnych, jednak najwcześniej w klasie 6, kiedy uczniowie znają już terminologię z zakresu poetyki. Grupa powinna znać wiersze o zróżnicowanej budowie: wiersze stroficzne i ciągłe, rymowane i białe, regularne i wolne.

1. Rozgrzewka 10 min.

Przywitaj uczniów i zapowiedz, czego będą dotyczyły dzisiejsze zajęcia. Przywołaj cel i zaproś do wspólnego przyglądania się poezji od innej strony.

Poproś, by uczniowie dobrali się w pary. Daj im chwilę, by przypomnieli sobie dowolny wiersz, który zapadł im w pamięć. Na początku, poproś, by jedna osoba z pary mówiła, a druga tylko słuchała. Zadaniem pierwszej osoby jest opowieść o TREŚCI, jaka była dla niej ważna/zapamiętana w wybranym wierszu. Następnie pierwsza osoba zamienia się w słuch, a druga opowiada. Jej zadaniem jest wymyślić, jaką FORMĘ mógłby mieć wiersz, o którym usłyszała. Powiedz, że tu nie ma złych i dobrych odpowiedzi. Każdy pomysł jest dobry. Poproś, by pomyśleli, co stanowi o formie – wzięli pod uwagę, czy wiersz jest długi, czy krótki, ile ma strof, wersów, czy ma rymy i czy pojawiają się w nim jakieś środki stylistyczne.

Odwróćcie role w parach. Niech teraz osoba, która wymyślała FORMĘ, opowie o TREŚCI swojego ulubionego wiersza, a druga nada mu wymyśloną FORMĘ. Na końcu rozgrzewki porozmawiaj z uczniami, jakie elementy TREŚCI (bohaterowie, miejsca, emocje...) pojawiały się w ich rozmowach, a jakie w FORMACH (strofy, wersy, rymy, środki stylistyczne – jakie?).

Zapowiedz, że działania na dzisiejszej lekcji będą dotyczyły właśnie tematu FORMY i TREŚCI wiersza. Wspólnie przetestujecie, co powstanie, gdy początkiem wiersza będzie forma, a nie temat.

2. Budowa struktur i poezji 25 min.

Podziel klasę na kilkuosobowe grupy. Każdej grupie przydziel 2 ławki i 4 krzesła. Poproś, aby każda grupa zbudowała w dowolny sposób z ławek i krzeseł instalację, która będzie symbolizowała dowolny typ wiersza (chodzi o jego budowę). Przypomnij, że budowa wierszy bywa bardzo zróżnicowana – od regularnych wierszy stroficznych do wierszy awangardowych. Grupy same decydują, jaką rzeźbę tworzą, jaka będzie jej dynamika oraz ustalają rolę krzeseł i ławek w instalacji. Po ukończeniu poproś grupę, aby zaznaczyła granicę swojej pracy taśmą malarską. W ten sposób dokonujemy zamknięcia rzeźby.

 

Grupy przesuwają się zgodnie z kierunkiem wskazówek zegara do następnej pracy. Zapoznają się z zastaną instalacją, jej układem, dynamiką. Możesz poprosić grupy, aby chwilę porozmawiały o pracy, którą zastali, aby spróbowali ją rozszyfrować, zastanowić się, jaki typ wiersza może symbolizować. Następnie rozdaj karteczki samoprzylepne. Poproś, aby na karteczkach umieścili literki symbolizujące tradycyjnie rymy w wierszu, czyli a i b  i aby umieścili je na zastanej instalacji w miejscu, które ich zdaniem będzie odpowiednie i pasujące do rzeźby. Mogą to być układy parzyste (aabb), przeplatane (abab) lub okalające (abba). Grupy mogą się też zdecydować na rezygnację z rymów. Wtedy przyklejają na instalacji niezapisane karteczki symbolizujące wiersz wolny.

 

Po raz kolejny grupy przesuwają się zgodnie ze wskazówkami zegara. Zapoznają się z instalacją oraz umieszczonymi na niej rymami. Rozdaj teraz kartki i poproś, aby na kartkach zapisali nazwy dwóch dowolnych środków stylistycznych (epitet, porównanie, przenośnia, wyrazy dźwiękonaśladowcze, uosobienie itp.). Możesz je szybciutko przypomnieć, wyświetlić lub zapisać ich nazwy na tablicy wraz z przykładami, w zależności od potrzeb grupy.

Poproś, aby grupy wybrały dwie nazwy środków stylistycznych spośród znanych/ przypomnianych i żeby zapisała je na kartkach. Następnie grupa umieszcza kartki w tym miejscu wiersza, w którym wydają jej się one najodpowiedniejsze.

 

Uczniowie przechodzą do następnej pracy. Tutaj ich zadaniem jest wybrać jeden z zaproponowanych przez poprzednią grupę środków stylistycznych i podać jego przykład.

 

Znów poproś uczniów o przejście do następnej pracy i tym razem zadaniem grupy będzie zbudowanie wiersza z zastanych elementów. Poproś, aby zwrócili uwagę na każdy z elementów, które zostały dodane, aby tematyka, dynamika, nastrój wynikały z zastanej konstrukcji. Rymy i środki stylistyczne powinny zostać użyte, tak jak zostały zapisane przez poprzednie grupy. Wiersze zostają zapisane na kartkach i położone obok instalacji.

 

Grupy powracają do struktur, które budowały na początku z ławek i krzeseł. Zastają tam stworzone wiersze. Zastanawiają się, jak, korzystając z przestrzeni instalacji w oryginalny sposób, zaprezentować powstałą w trakcie warsztatów poezję. Każda z grup w performatywny sposób odczytuje wiersze.

3. Podsumowanie 10 min.

Usiądźcie w kręgu. Porozmawiajcie o tym, co się wydarzyło. Zacznij od pytania o tematy, które okazały się najważniejsze dla uczestników działań. Dowiedz się, jak czuli się wykonując ćwiczenia i dlaczego. Dalej możesz wnieść istotny w tym warsztacie temat formy i treści dzieła – jak na siebie wpływają? W jaki sposób mogą od siebie zależeć? Czym może różnić się wiersz, którego tworzenie rozpoczęło się od formy od tego, którego początkiem była treść? Poszukajcie wspólnie znanych przykładów. Pozwól uczniom na ich refleksje i dowiedz się jak oni wolą tworzyć. Zahaczcie też o temat przebiegu procesu twórczego. Jak uczniowie czuli się jako członkowie zespołów twórczych? Czy dostrzegają etapy procesu? Jakie?

Porozmawiajcie też o pracy osób tłumaczących poezję, które tworzą w oparciu o gotową strukturę i temat, a używają innego języka.  Podziękuj uczniom za wspólne działania.