„Księga Hioba” jest jedną z najbardziej tajemniczych ksiąg Biblii. Burzy wyobrażenia o sprawiedliwości i roli Boga w świecie. Dochodzi do granicy bluźnierstwa, a przede wszystkim wciąż stawia pytania o sens cierpienia. Pytania na które nie ma odpowiedzi. Zostaje milczenie. Co mówi nam dzisiaj? Kim jest współczesny Hiob? - nad tymi tematami będą się zastanawiać podczas zajęć uczniowie.
Przestrzeń pozwalająca na pracę w grupach.
Paski papieru, czarne flamastry, reprodukcje obrazów i fotografii.
Inspiracją do powstania scenariusza była lektura wywiadów z Piotrem Cieplakiem - reżyserem spektaklu, „Milczenie o Hiobie” (Teatr Narodowy/ premiera 24 października 2013 rok), a także recenzji z tego przedstawienia.
Spektakl Cieplaka zbudowany był na zasadzie kolażu, zlepków różnych tekstów, wypowiedzi. Tak więc najważniejszą częścią zajęć będzie skorzystanie z tej techniki. Kolaż słów, obrazów, cytatów. Urwanie, sklejenie, brak ciągłości, chaos, zlepki – to jak próba uchwycenia czegoś, znalezienia odpowiedzi. Kolaż zostaje wpisany w przestrzeń klasy.
Zajmując się tematem cierpienia, bólu, straty, bardzo łatwo popaść jest w banał, moralizatorski ton, łatwo go ubrać w prostą teorię, że „ cierpienie uszlachetnia”. Ten scenariusz stara się tego uniknąć. Lekcja włącza tekst o Hiobie w szerszy kontekst, umiejscawia we współczesności (zdjęcia, wypowiedzi uczniów), przywołuje utwory: Czesława Miłosza, Wisławy Szymborskiej.
Koniec lekcji porusza temat MILCZENIA? Jak ma się ono do natury? Czy jest poddaniem? Czy wyrazem czystej miłości? A może jeszcze czymś innym?
Z przygotowanych wcześniej fragmentów „Księgi Hioba”, poproś uczniów o wybranie tych, które najbardziej przemawiają do ich wyobraźni. Niech spróbują wyobrazić sobie ten fragment jako scenę/obraz/kadr filmowy.
Zapytaj: Co widzisz? Jaki kolor pasuje do tego fragmentu? Gdzie rozgrywają się wydarzenia? Jakie odgłosy, dźwięki/jaka muzyka? Może przychodzi Ci na myśl jakieś słowo, znak, symbol? Czy możesz zestawić fragment „Księgi Hioba” z wybranym elementem świata natury: trawa, ziemia, pióra. Co daje takie zestawienie?
Zaznacz, że są to pytania, na które uczniowie odpowiadają wyłącznie w myślach.
1. Podziel klasę na grupy. Zapytaj uczniów: jakie problemy, wyzwania lub pytania stawia przed odbiorcą „Księga Hioba”? Jakie motywy i tematy w niej dostrzegają? Poproś o wypisanie wszystkich skojarzeń w formie hasła, pytania, stwierdzenia. Niech uczniowie skorzystają z czarnych mazaków i białych kartek papieru, odpowiedzi zawieszą w różnych miejscach sali. Niech uczniowie pracują indywidualnie nad tymi odpowiedziami, ale pozostają w kontakcie z tym, co już się pojawia - i uzupełniają instalację tylko o nowe, jeszcze nieobecne w niej elementy. Zachęć uczniów do tego, by dzielili się wszelkimi odczuciami i spostrzeżeniami, które się w nich pojawiają. Weź udział w tym ćwiczeniu i wypisz przygotowane przez siebie hasła.
Oto przykładowe zapiski, które mogą się pojawić:
- Dlaczego ja?
- Samotność człowieka w cierpieniu
- Eli, Eli, lama sabachthani?
- Przekleństwo. Bunt. Niezgoda. Złość
- Nie rozumiem
- Wstyd, bo moje ciało się rozpada….
- Jestem niewinny
- Nie chcę tego słyszeć
- Wielki Bóg
- Chrystus
- Dobro/ ZŁO
- Odraza
- Krzyk/ hałas
- Milczenie/ cisza
Przeczytajcie głośno wypisane hasła, zdania.
2. Poproś uczniów o przeczytanie fragmentu wiersza Wisławy Szymborskiej „Streszczenie”.
„Hiob”, doświadczony na ciele i mieniu, złorzeczy doli ludzkiej. To wielka poezja. Przychodzą przyjaciele i rozdzierając swe szaty badają winę Hioba przed obliczem Pana. Hiob woła, że był sprawiedliwy. Hiob nie wie, czemu dosięgnął go Pan. Hiob nie chce mówić z nimi. Hiob chce mówić z Panem. Zjawia się Pan na wozie wichru. Przed otwartym do kości chwali dzieło swoje: niebiosa, morze, ziemię i zwierzęta. A osobliwie Behemota, a w szczególności Lewiatana, dumą napawające bestie. To wielka poezja. Hiob słucha – nie na temat mówi Pan, bo nie na temat pragnie mówić Pan. Pospiesznie przeto korzy się przed Panem. Teraz wypadki następują szybko. Hiob odzyskuje osły, wielbłądy, woły i owce dwakroć przyczynione. Skóra obrasta wyszczerzoną czaszkę. I Hiob pozwala na to. Hiob się godzi. Hiob nie chce psuć arcydzieła”
(W. Szymborska, Wybór wierszy, Warszawa 1973)
Zachęć uczniów, by spróbowali odnieść wypisane hasła do biblijnego Hioba i Hioba z utworu Szymborskiej. Czy to jest ta sama postać? Jakie są podobieństwa i różnice? Jaki sposób obrazowania? Jaki język, ton, nastrój, dobór słów?
Praca domowa:
Poproś uczniów, by zastanowili się, kim jest Hiob dzisiaj i wybrali zdjęcia, słowa, fragmenty tekstów, wywiadów, rekwizytów, które składają się na obraz cierpienia, biedy, niedoli, samotności człowieka we współczesnym świecie. Możesz zpaowiedzieć, że za ich pomocą na kolejnych zajęciach uczniowie będą tworzyć kolaż przedstawiający współczesną Księgę Hioba.
Możesz też dodać, że w zadaniu nie chodzi o to, by epatować okrucieństwem, drastycznymi scenami. Raczej o obrazy/słowne, malarskie,fotograficzne, w których tkwi silny dla uczniów przekaz. Możesz jako inspiracje pokazać jakieś prace, np. fotografia: Warren Richardson pt: „Nadzieja na nowe życie”, MassimoSestini zdjęcie ukazujące łódź z uchodźcami lubSteve’aMcCurry „Afganka”.
1. Ta część lekcji opiera się na materiałach, które uczniowie przygotowują wcześniej w domu: wyszukanych zdjęciach, słowach, fragmentach tekstów, wywiadów, itp., które składają się na obraz cierpienia, bólu, biedy człowieka we współczesnym świecie
Poproś uczniów, by wszystkie przyniesione rzeczy zostały zebrane w jednym miejscu: np. na podłodze lub ławkach. Podziel klasę na dwie lub więcej grup. Z przyniesionych materiałów niech każda stworzy swój kolaż, którego tematem jest WSPÓŁCZESNA KSIĘGA HIOBA. Można ciąć, tworzyć, sklejać. Weź udział również w tym zadaniu. Zachęć do włączenia w kolaż materiałów z początku lekcji (tekst Wisławy Szymborskiej, spisane przemyślenia na temat „Księgi Hioba”, fragmenty tekstu biblijnego), jak również cytaty z wiersza Czesława Miłosza:„Do Pani profesor w obronie honoru kota i nie tylko”:
„Natura pożerająca, natura pożerana,/Dzień i noc czynna rzeźnia dymiąca od krwi./I kto ją stworzył? Czyżby dobry bozia?/
oraz obrazy przedstawiające Hioba, np.
- Albrecht Dürer „Hiob z żoną”;
- Eberhard von Wächter „Hiob i jego przyjaciele”;
- Gaspar Traversi „Hiob wyszydzany przez żonę”;
- Georges de La Tour „Hiob”;
- Gerard Seghers „Cierpiący Hiob”;
- Giacchino Asserato „Hiob”;
- Ilja Riepin „Hiob i przyjaciele”;
- Leon Bonnat „Hiob”.
Następnie, poleć uczniom, by przygotowane kolaże umieścili gdzieś w przestrzeni klasy. Moderuj rozmowę na temat poszczególnych prac:
- Zapytaj o kompozycje: dobór słów, obrazów, fragmentów.
- Poproś o opis, komentarz, interpretację, tytuł, uczucia, które wywołuje przygotowana praca.
- Zapytaj, czy są jakieś elementy, które łączą myślenie o pracach grup? Czym się różnią? Co dominuje? Czy wyłania się z nich obraz współczesnego Hioba? Jeśli tak, to jaki? Czy pojawiają się jakieś pytania? Kim jest współczesny Hiob?
- Zapytaj również – co według uczniów dała technika kolażu?
„Mówiłem raz, mówiłem dwa razy, dalej już nie będę. Kładę rękę na swoich ustach”
Poproś uczniów, żeby każdy z nich powiedział po cichu, potem głośniej to zdanie i położył rękę na swoich ustach. Następnie poproś, aby każdy zajął wygodne miejsce w przestrzeni i w myślach udzielił odpowiedzi na stawiane przez Ciebie pytania. Powiedz, że jest to formuła podsumowania dwógodzinnego spotkania z postacią biblijnego Hioba.
Zapytaj: jaką siłę ma ten gest? Co niosą za sobą te słowa. Co czujesz? Co ten gest znaczy? Jakie wywołuje emocje w ciele? Dlaczego wypowiada je Hiob? Z czym te słowa kontrastują? Zastanów się nad postawą Hioba i postawą innych osób/ żona Hioba, przyjaciele. Czym jest milczenie? Akceptacja czy wycofaniem, strategią czy przystosowaniem? Siłą czy porażką? A może jest miłością? Jak rozumieć te słowa? Jak Ty rozumiesz te słowa? A może ich nie rozumiesz…Jak myślisz dlaczego?
„Księga Hioba", [w:] „Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu", Poznań 1989., s. 539 - 568.
