Dzień Niepodległości

1. Granice ciała - rozgrzewka 20 min.

Na początku zaproponuj kilka ćwiczeń na rozruch i rozgrzanie. Wszystkie zaproponowane działania dotyczą naruszania, chronienia własnej niezależności, wolności ciała.

1. Poproś uczestników, by stanęli w kole, niech każdy znajdzie wygodną pozycję (z rozluźnionymi kolanami, równoległymi stopami, swobodnie opadającymi rękami itd.). Poproś, by wszyscy zamknęli oczy i wyobrazili sobie własne ciało w przestrzeni – jak wygląda, ile miejsca zajmuje, gdzie się zaczyna, a gdzie kończy. Poleć, by każdy zaczął delikatnie przenosić ciężar ciała z przodu stóp na tyły, bez odrywania ich, po jakimś czasie niech zmienią kierunek na balans z prawej na lewą stronę. Poproś, by „obrysowali” tym ruchem krawędzie stóp, przenosząc ciężar. Niech przeniosą ciężar na jedną stopę, potem na drugą. Poproś ich o otwarcie oczu – niech zaczną delikatne rozciąganie, sprawdzą jak daleko w różnych kierunkach mogą wyciągnąć się ciała, nie odrywając się od ziemi stopami.
2. Poproś, by zaczęli poruszać się po sali. Zaznacz, że swobodnie chodząc mogą patrzeć sobie w oczy, ale nie dotykać się. Poproś uczestników, by w trakcie tego ruchu cały czas zwracali uwagę na to, jak blisko lub jak daleko od innych osób mogą być, tak, by nie czuć się zagrożonymi, ograniczonymi, skrępowanymi.
3. Poproś, by cały czas ruszając się połączyli się wzrokiem w pary i nie tracąc kontaktu wzrokowego cały czas przemieszczali się w dwójkach. Zachęć ich do badania tej relacji i inicjowania za pomocą wzroku zmian w niej zachodzących – czy jest to kontakt przyjacielski, wrogi, nasycony zabawą, rywalizacją, flirtem. Na Twój znak (np. klaśnięcie) następuje szybka zmiana w parach, powtórzona kilkakrotnie. Po kilku zmianach poproś uczestników o zatrzymanie i pozostanie w parach.

2. Ograniczenia w parach 25 min.

1. Opowiedz parom o ich zadaniu w kolejnym etapie: jeden z uczestników porusza się po sali, druga osoba ma za zdanie postawić partnerowi ograniczenia fizyczne utrudniające ruch (rękoma, całym ciałem, rekwizytami). Akcja powinna trwać na tyle długo, by dać obu osobom doświadczenie tej sytuacji. Po pewnym czasie daj sygnał zamiany w parach.
2. Kolejne zdanie jest analogiczne. Powiedz, że tym razem jedna osoba musi przeciągnąć/doprowadzić drugą w uprzednio wyznaczone przez siebie miejsce.

 

Po tych działaniach zainicjuj rozmowę podsumowującą dotychczasowe etapy:

- w odniesieniu do rozgrzewki porozmawiajcie o granicach ciała – kiedy czuliście, w relacji z innymi osobami, czy i kiedy czuliście, że wasze granice są przekraczane, a kiedy z kolei w waszym odczuciu były szanowane?

- w kontekście działań dwójkowych: jak się czuliście w poszczególnych rolach?Cco było trudne? Kiedy czuliście utratę komfortu? Jakie sytuacje/obrazy/relacje/metafory przychodzą wam do głowy jako skojarzenia do tych akcji? Gdyby te sekwencje miały być scenami teatralnymi to jaki stan/sytuacje/problem społeczny czy egzystencjalny by opisywały?

3. Ograniczenia w kole 20 min.

Poproś, by uczestnicy i uczestniczki stworzyli ciasny krąg. Niech ochotnik/ochotniczka wejdzie do środka. Zadaniem kręgu jest nie wypuścić  osoby na zewnątrz, zadaniem ochotnika – wydostać się za wszelką cenę. Powtórzcie akcję trzykrotnie. Zachęć grupę do stosowania różnych technik zatrzymywania. Powtórz pytania, które zdałeś/zdałaś po poprzedniej części.

4. Rozmowa 30 min.

Zapytaj uczestników i uczestniczki o ich definicje słowa niepodległość. Najlepiej podziel ich na grupy trzy-, czteroosobowe i poproś, by wypisali hasła, które kojarzą im się ze słowem niepodległość – zarówno pozytywnie, jak i negatywnie. Potem zachęć, by używając kilku z tych zebranych haseł, sformułowali własną definicję słowa niepodległość. Potem zbierzcie się na forum, porozmawiajcie o pracy w grupach i jej efektach, przeczytajcie sformułowane definicje. Z czym się im kojarzy, jak odnoszą je do osobistego życia. Czy czują, że obecnie coś ogranicz ich wolność osobistą lub obywatelską? Czy przypuszczają, że w przyszłości tak może się stać? Czy kiedyś odczuwali coś podobnego? Niech postarają się poszukać choćby minimalnych doświadczeń tego typu.

5. Osobisty dzień niepodległości 45 min.

1. Poproś każdą osobę o znalezienie w pamięci jednej historii, którą można by nazwać osobistym dniem niepodległości – opowieści o jakimś wyzwoleniu, pokonaniu ograniczeń, poczuciu wolności, niezależności, suwerenności. Zachęć ich, by były to historie, którymi są skłonni się podzielić, z których są zadowoleni i dumni, możliwie jak najbardziej konkretne i szczegółowe. W trakcie przypominania historii uczestnicy i uczestniczki mogą robić notatki.
2. Następnie podziel grupę na trójki. Wyjaśnij zespołom strukturę, w której będą teraz pracować: jedna osoba w każdej trójce krótko opowiada historię, dwie pozostałe prowadzą dalej wywiad – dopytują, pogłębiają temat, robią notatki. Potem jedna z nich na podstawie usłyszanej opowieści i odpowiedzi tworzy krótki tekst w dowolnej konwencji – poetycki, hasłowy, raportowy, który „oddaje” następnie właścicielowi. Następuje rotacja, w wyniku której każda osoba z trójki ma swój tekst, przygotowany przez kolegę, koleżankę na podstawie wywiadu.

Ważne jest, by uczulić uczestników na wartość przytoczenia dokładnych sformułowań, które padają, uważność w trakcie prowadzenia wywiadu, wychwytywanie obrazów i szczegółów. Jeśli to możliwe, zaznajom ich wcześniej z formą wywiadu, przeczytaj i omów wspólnie z nimi kilka wartościowych, dobrze poprowadzonych wywiadów (patrz konteksty).

6. Nagrania - zadanie pomiędzy zajęciami 40 min.

Poproś uczestników, by nadal pracowali w trójkach. Zadaniem jest nagranie  materiału w dowolnej konwencji: może być to video-performans, dokument, etiuda teatralna. Ważne, by sekwencje były inspirowane historiami z Osobistego Dnia Niepodległości, mogą też być związane z działaniem z rozgrzewki, dyskusją. Uczestnicy wybierają, czy sami tworzą sytuację i ją nagrywają, czy szukają w przestrzeni publicznej interesujących ich zdarzeń. Poproś ich, by pomyśleli o tym nagrywanym materiale jak o pracy wideo, mogą ją pomiędzy zajęciami dowolnie zmontować, przetworzyć przy użyciu filtrów lub efektów. Wcześniej możesz pokazać im prace współczesnych artystów wideo (np. Billa Violi - dostępne na portalu YouTube).

7. Prezentacje 90 min.

Na kolejnym spotkaniu zaproś uczestników do zaprezentowania nagrań. Porozmawiajcie o tym, co widzicie: jakie pytania stawia dany materiał, do jakich kategorii się odnosi, jakie rozumienie niepodległości, wolności, granicy wprowadza?

Zaproś grupę do zastanowienia się, w jakie tematy, sekwencje, historie układają się przygotowane przez trójki filmy? Czy da się je ułożyć w jakiś cykl lub jakoś pogrupować? Zastanówcie się wspólnie nad możliwościami wykorzystania zebranego materiału do prezentacji w szkole.

8. Bohaterowie niepodległości 45 min.

1. Poproś każdą osobę, by wyszukała jedną postać (współczesną lub historyczną), która dla niej jest inspirującym przykładem starań o niepodległość w dowolnej dziedzinie życia społecznego, politycznego, kulturalnego, osobistego. Zachęć ich do szerokich poszukiwań, do myślenia poza głównym nurtem historii Polski. Każdą osobę poproś o napisanie krótkiego biogramu, zachęć, by ująć w nim jakieś szczegóły, obrazy, konkretne przykłady tych starań.
2. Poproś uczestników, by dobrali się w pary. Niech opowiedzą sobie w parach o swoich bohaterach i niech wybiorą z każdego biogramu dwa, trzy kluczowe zdania (jak wizytówki, które są w sanie zapamiętać i wygłosić z pamięci).
3. Następnie wprowadź kilka zadań na działania w parach polegające na formowaniu ciała partnera. Może to być prowadzenie jednej osoby przez drugą za palec z zamkniętymi oczami, dawanie dłonią impulsu formującego ciało i zatrzymywanie pozycji.
4. Następne poproś pary o utworzenie grup obserwatorów i działających: niech duety działające wejdą w przestrzeń i po kolei każda para podejmie interakcje – jedna osoba formuje, zatrzymuje postać w geście/pomniku nawiązującym do jej biografii, a następni wygłasza biogram (można użyć megafonu). Potem następuje zamiana ról, a dalej zamiana grup. Ważne, by akcja odbywała się dynamicznie oraz żeby uwrażliwić performerów na to, że sam proces formowania rzeźby jest częścią akcji.
5. Po zakończonym działaniu porozmawiaj w uczestnikami: co was poruszyło? które opowieści, postaci, przykłady? Jak to rozszerza pojęcie niepodległości? Co łączy te osoby, co je różni? Co dla was osobiście jest najbardziej inspirujące?

9. Montaż 45 min.

Porozmawiaj z uczniami też o tym, jak wykorzystać przygotowane sekwencje: zarówno z Osobistego Dnia Niepodległości, jak i z zadania z bohaterami i bohaterkami.

Spróbujcie zaprojektować scenariusz działania/ mini-prezentacji w szkole z użyciem zarówno wideo, jak i działań z bohaterami niepodległości. Potraktujcie poszczególne materiały, jak klocki, z których można zbudować całość.

W trakcie projektowania możesz podzielić uczestników na grupy, prosząc, by każda opracowała własny scenariusz takiej szkolnej akademii, według własnego uznania łącząc elementy wypracowane we wcześniejszych etapach. Pomocne może okazać się zapisanie umownej nazwy każdego elementu (każdego nagrania i każdego wcześniej wymyślonego działania) na jednej kartce. Za pomocą zbioru kartek, przesuwając je, układając w przestrzeni, łącząc je uczniowie mogą dowolnie projektować przebieg prezentacji.

Porównajcie efekty pracy różnych grup i przedyskutujcie, na co decydujecie się ostatecznie (możecie wybrać wariant zaproponowany przez jedną grupę lub skompilować propozycje kilku grup). Zdecydujcie, które sytuacje pokażecie na forum szkoły – może niektóre z nich mogą stać się krótkimi happeningowymi formami dziejącymi się w trakcie przerwy?